De toonaangevende IUCN Red List, ook gekend als de rode lijst voor bedreigde diersoorten, is geüpdatet. Erg zorgwekkend: voor het eerst verschijnt de kordofangiraf erop als kritiek bedreigd. “Dit betekent dat ze een extreem hoog risico lopen om uit te sterven”, legt Sander Hofman uit, manager dierenzorg bij ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael. Wereldwijd zijn er nog maar zo’n 1.940 dieren, waarvan bijna 1.000 in Tsjaad en minder dan 680 in Kameroen. De kordofangiraf is de uiterst zeldzame ondersoort waar ZOO Planckendael mee kweekt in het kader van het Europees kweekprogramma. “Mocht het in de toekomst nodig zijn om kordofangiraffen terug te brengen naar de natuur, dan zijn we er klaar voor”, aldus Hofman. ZOO Planckendael helpt overigens ook bij de bescherming van de kordofangiraffen in Congo door enkele van de laatste 45 dieren in het Garamba National Park te voorzien van een speciale gps-tracker rond het hoofd. Rangers kunnen de dieren zo volgen en hen beschermen tegen rebellen en lokale stropers. De staart van een giraf brengt er immers duizenden dollars op als bruidsschat. In andere West-Afrikaanse landen zijn ook de conflicten tussen de mensen en dieren, de jacht voor het vlees, het boren naar olie tot oorlog grote problemen voor de kordofangiraf.

HOE VERLOOPT HET ONDERZOEK CONCREET?

De IUCN Red List of Threatened Species toont de bedreigingsstatus van verschillende diersoorten en wordt samengesteld door The International Union for Conservation of Nature (IUCN). Dat is wereldwijd dé autoriteit wat betreft de status en bedreiging van dieren. In 2016 werd - op basis van informatie verzameld door wetenschappers en experten wereldwijd - al geconcludeerd dat de giraf als soort kwetsbaar is. Giraffen kennen een enorm verspreidingsgebied in Afrika en zijn ook niet allemaal hetzelfde. Er zijn namelijk negen verschillende types of ondersoorten.

De meest recente update en publicatie van de rode lijst voor giraffen op ondersoortniveau toont dat de giraffen in zuidelijk Afrika in aantallen toenemen, maar in noordelijk Afrika is dat zeker niet het geval. Zo ook niet voor de kordofangiraf. “Ze zijn zelfs kritiek bedreigd.” Wereldwijd zijn er nog amper 1.940 dieren, waarvan bijna 1.000 in Tsjaad en minder dan 680 in Kameroen. “Dit is een schokkend resultaat en betekent dat ze een extreem hoog risico lopen om uit te sterven in de natuur. Het toont aan hoe belangrijk het is dat we in ZOO Planckendael kweken met deze uiterst zeldzame ondersoort”, legt Sander Hofman uit, naast manager dierenzorg bij ZOO Antwerpen en ZOO Planckendael ook lid van The IUCN Species Survival Commission Giraffe and Okapi Specialist Group die zich bezighoudt met onderzoek en concrete bescherming van beide diersoorten. “We leggen daarvoor alle mogelijke informatie bij elkaar”, gaat Hofman verder. “Zowel van dieren in de natuur als van die in dierentuinen en proberen samen plannen op te stellen om de soort te behoeden van uitsterven. In het geval van de kordofangiraf bestaat er wereldwijd enkel in Europa een kweekprogramma, gebaseerd op genetica, gecoördineerd in Duitsland. Dierentuinen stellen hun dieren ter beschikking en wisselen ze uit. Wij hebben drie volwassen vrouwtjes, één volwassen man en drie jonge mannetjes. Met uitzondering van de volwassen man zijn ze allemaal in onze parken geboren.”

Het toont aan hoe belangrijk het is dat we in ZOO Planckendael kweken met deze uiterst zeldzame ondersoort.

In de Verenigde Staten wordt er niet gekweekt volgens de indeling per ondersoort. “Dat maakt dat de enige genetisch gezonde populatie die ooit teruggestuurd kan worden, die in Europa is”, aldus Hofman. “Momenteel zijn er 104 dieren in 27 Europese dierentuinen. Het doel was vijf jaar geleden om tegen 2019 zo’n 110 dieren te hebben. Maar toen hadden we zelfs geen zicht op het aantal dieren in de natuur. Op basis van deze nieuwe gegevens, moeten we dus gas bij geven. Er is behoorlijk veel extra onderzoek nodig om te zien wat we extra kunnen doen. Kunnen we giraffen uit een dierentuin bijvoorbeeld bevruchten met sperma van dieren in het wild? Kordofangiraffen uitwisselen tussen Afrikaanse landen gaat ook niet zomaar. Dat kan politiek erg gevoelig liggen.”

In de Verenigde Staten wordt er niet gekweekt volgens de indeling per ondersoort. Dat maakt dat de enige genetisch gezonde populatie die ooit teruggestuurd kan worden, die in Europa is.

HOE HEEFT HET ONDERZOEK IMPACT? 

Alle kordofangiraffen staan in een stamboek dat wordt geanalyseerd. Op basis van die analyse wordt de juiste populatiegrootte en genetische samenstelling bepaald. “Is het in de toekomst nodig om kordofangiraffen terug te brengen naar de natuur, dan zijn we er klaar voor.” Maar naast de kweek in ZOO Planckendael ondersteunt de dierentuin ook de Giraffe Conservation Foundation in het Garamba National Park in Congo dat samen met de niet-gouvernementele organisatie African Parks en L’Institut Congolais pour la Conservation de la Nature (ICCN) inspanningen levert om de laatste 45 dieren te beschermen én de aantallen te doen toenemen. Vijfentwintig jaar geleden telde Garamba National Park immers nog 350 dieren. “Om ons doel te bereiken, is er doorgedreven kennis nodig. Daarom is er onderzoek naar de dynamiek van de populatie, het habitatgebruik en de menselijke en natuurlijke bedreigingen. Want ook de impact van leeuwen kan erg groot zijn als een populatie dieren zo klein en kwetsbaar is”, zegt Hofman.

Om ons doel te bereiken, is er doorgedreven extra onderzoek nodig. Kunnen we giraffen uit een dierentuin bijvoorbeeld bevruchten met sperma van dieren in het wild? Kordofangiraffen uitwisselen tussen Afrikaanse landen gaat ook niet zomaar. Dat kan politiek erg gevoelig liggen.

Naast onderzoek wordt er ook geïnvesteerd in anti-stropersmaatregelen. Zo volgen rangers de dieren in het park. De giraffen dragen speciale gps-trackers. Zo zijn ze beter te bestuderen én ook beter te beschermen. Want in tegenstelling tot andere landen worden giraffen in Congo door lokale mensen gestroopt om het uiteinde van hun staart, het bekende zwarte bolletje haar. De staart van een giraf brengt duizenden dollars op. "Vaak wordt er geen enkel stuk vlees meegenomen”, besluit Hofman. “Alleen de staart. Die wordt aangeboden als cadeau voor de vader van de bruid.” Van het vlees eten locals niet omdat de vlekken op de huid van de giraffen hen doet denken dat ze lepra zouden krijgen. Stropers uit Zuid-Soedan gaan er dan weer wel met het vlees aan de haal. In andere Centraal Afrikaanse landen zijn ook de conflicten tussen de mensen en dieren, de jacht voor het vlees tot oorlog een groot probleem voor de kordofangiraf. 

Alleen de staart wordt aangeboden als cadeau voor de vader van de bruid. Van het vlees eten locals in Congo niet omdat de vlekken op de huid van de giraffen hen doet denken dat ze lepra zouden krijgen.

Bekijk hier alle details op de Redlist assement van 14 nov 2018.