Giraf Dana, in 2017 overleden op 20-jarige leeftijd in ZOO Antwerpen, krijgt een tweede leven op de Universiteit Antwerpen. Niet alleen steelt het opgebouwde skelet voortaan de show in de hal van gebouw S op campus Drie Eiken, studenten diergeneeskunde kunnen ook met verschillende onderdelen van Dana aan de slag. “Een giraf lijkt nogal vreemd materiaal, zeker hier in België, maar onze studenten wordt diergeneeskunde bijgebracht op een heel vergelijkende manier”, legt Chris Van Ginneken, professor Anatomie aan de Universiteit Antwerpen uit. Voor ZOO Antwerpen is het heel belangrijk om bij te dragen aan educatie, ook op dit academische niveau. “We zijn ons erg bewust van onze unieke positie”, vult Linda Van Elsacker aan, directeur Zoölogie van ZOO Antwerpen. “We hebben een bijzondere collectie exotische dieren en zo’n overlijden biedt een hoogst uitzonderlijke kans om de dierenartsen van de toekomst kennis te laten maken met verschillende levensvormen, zeg maar biodiversiteit.”

HOE VERLOOPT DE samenwerking CONCREET?

De stichters van ZOO Antwerpen hadden 175 jaar geleden reeds een heel duidelijke missie voor ogen. Wetenschap, natuur en educatie zouden de drie grote pijlers van onze opdracht worden. Die drie pijlers komen volledig tot hun recht wanneer we kijken naar iconische soorten als giraffen. Zolang de dieren leven, is het evident welke verhalen we kunnen brengen. Maar een giraf, eens overleden, wordt een totaal nieuw verhaal. Dan gaat er met ander woorden een heel andere wereld open. “Er gaan uiteraard emoties gepaard bij zo’n overlijden – vooral bij de verzorgers - maar voor onze wetenschappers start een nieuw hoofdstuk”, legt Linda Van Elsacker, directeur Zoölogie van ZOO Antwerpen, uit. “Onze dierenarts weet bovendien welke andere onderzoekers, instituten, musea geïnteresseerd zijn in een giraf, of één van onze andere diersoorten, eens die overleden is. En op die manier verscheen de Universiteit Antwerpen, voor ons toch wel een heel belangrijpe partner in samenwerkingsverbanden op onderzoekniveau, op onze radar toen giraf Dana anderhalf jaar geleden als oude dame (20) in de giraffengroep overleed. Het spreekt voor zich dat het voor de dierenartsen van de toekomst bijzonder boeiend is om de volledige variatie in biodiversiteit op hun tafel te zien te krijgen. Voor ons is het heel belangrijk om bij te dragen aan educatie ook op dit academische niveau”, gaat Van Elsacker verder. “Omdat we ons zeer bewust zijn van onze unieke positie met onze collectie exotische dieren.”

ZOO Antwerpen: "De Universiteit Antwerpen is voor ons toch wel een heel belangrijke partner in samenwerkingsverbanden op onderzoekniveau”

Halverwege 2017 kreeg de Universiteit Antwerpen zo het skelet van onze giraf Dana. Het is er gedissecteerd, geprepareerd en opnieuw opgesteld in de hal van gebouw S op campus Drie Eiken. “Het wordt niet alleen tentoongesteld, maar ook gebruikt door studenten diergeneeskunde, biologie, geneeskunde en studenten kinesitherapie die er actief gebruik van kunnen maken om vergelijkend te bestuderen”, legt Chris Van Ginneken, professor Anatomie aan de Universiteit Antwerpen uit. “Het skelet is op zo’n unieke manier opgebouwd dat ze er stukken kunnen afhalen. De schedel kan er af, de hals kan eraf, maar ook het voorbeen, het achterbeen. Zo kunnen studenten het deel vanuit de tentoonstellingsruimte meenemen naar het practicum waar ze het dier veel nauwkeuriger kunnen gaan vergelijken met de skeletten van andere diersoorten hier. Dat is écht uniek.”

HOE HEEFT DE SAMENWERKING IMPACT?

Voor Dana helemaal opnieuw gemonteerd werd, is elk botje gescand met een röntgentoestel zodat er ook driedimensionale simulaties gemaakt kunnen worden. “Die kunnen we ook gebruiken in het onderzoek tussen de relatie naar de vorm van een bepaald lichaamsdeel en de functie ervan”, gaat Van Ginneken verder. “En dat is een onderzoek dat gebeurt samen met het departement biologie, maar ook samen met mensen van ZOO Antwerpen. Driedimensionaal kunnen we allerlei simulaties maken en bijvoorbeeld uitgaande van de specifieke vorm - van de ligging van de pezen - bepaalde functies van dat lid gaan veronderstellen. Natuurlijk moet dat dan weer getest worden of dat in realiteit bij levende dieren effectief het geval is. En zo komen we automatisch opnieuw terecht bij ZOO Antwerpen terecht en hopen we in die fase opnieuw te kunnen samenwerken om zo’n onderzoek volledig te kunnen afsluiten.”

UAntwerpen: “Ook al lijkt een giraf vreemd materiaal - zeker hier in België - maar onze studenten worden diergeneeskunde bijgebracht op een heel vergelijkende manier”

“Ook al lijkt een giraf voor een student diergeneeskunde nogal vreemd materiaal - zeker hier in België - maar onze studenten worden diergeneeskunde bijgebracht op een heel vergelijkende manier”, aldus Van Ginneken. “Ze bestuderen zowel wervels van een hond, van een chihuahua, maar evengoed die van een koe of een paard. Een giraf heeft ook zeven halswervels, maar er zijn een paar speciale dingen aan die maken dat die de hals veel buigzamer is. En dat is nu net wat voor ons zo interessant. Om studenten op een extra vergelijkende manier te laten kijken naar een niet-alledaagse diersoort. Heel recent pas heeft men bijvoorbeeld ontdekt waarom een giraf zo goed kan blijven rechtstaan, als dier van 1000 kg, gedragen door vier ledematen. Dat is niet evident. Maar men is erachter gekomen dat er een pees loopt van de achterste vlakte van een been helemaal naar de tenen. Een diepe groeve wordt helemaal opgevuld met een stevige pees. De eerste rib begint meestal aan de laatste halswervel bij dieren. Maar bij een giraf zit die volledig ter hoogte van de eerste wervel van de borstkas en dat verklaart ook waarom de beweeglijkheid van de hals zoveel groter is dan bij pakweg een paard. Nu kunnen onze studenten dat allemaal zelf bestuderen.”

Studente Sofie Vercammen, bachelor diergeneeskunde, is alvast erg enthousiast: “Dit is een echte meerwaarde voor ons. Leren op zo’n exotisch dier is uitzonderlijk. Normaal kunnen we alleen vergelijken met skeletten van koeien, paarden of kleine huisdieren. Ik kan niet wachten om ermee aan de slag te gaan en dingen te ontdekken.”

Het spreekt tot de verbeelding: die lange hals van een giraf. En toch is ze helemaal op eenzelfde manier opgebouwd, met zeven wervels, als de hals van een ander zoogdier. “Maar hij functioneert helemaal anders en zit helemaal anders in elkaar”, vult Van Elsacker aan. “Dat is waar het bij de studenten op aan komt: begrip krijgen voor de geweldige variatie in biodiversiteit. Dana’s skelet is ook niet langer een overschotje na een overlijden, maar wordt echt een bron van informatie voor de vele studenten diergeneeskunde die zich kunnen verdiepen in de grillen van de biodiversiteit”, besluit Van Elsacker. “Soms nemen we ook het begrip duurzaam ondernemen in de mond. Dat klinkt misschien een beetje raar. Maar duurzaam ondernemen wil niet alleen zeggen: efficiënt werken met onze dierencollectie, uitwisselen met andere dierentuinen, dieren gezond houden en laten kweken. Duurzaam ondernemen betekent ook: geen materiaal verloren laten gaan als dieren sterven. Zeg maar ‘upcycling’.”

UAntwerpen: “We hebben veel geleerd uit deze eerste samenwerking, bijvoorbeeld al het demonteerbaar opstellen van een skelet, en we wensen heel enthousiast verder te gaan. Er staan al een aantal nieuwe projecten op stapel”

“Met het ter beschikking stellen van het skelet van Dana is een eerste stap gezet om samen met ZOO Antwerpen en studenten een skelet te bestuderen van een niet-alledaagse diersoort. Er staan een aantal nieuwe projecten op stapel om dat in de toekomst verder te zetten. We hebben heel veel geleerd uit deze eerste samenwerking, bijvoorbeeld al het demonteerbaar opstellen van een skelet, en we wensen heel enthousiast verder te gaan”, besluit Van Ginneken.