Vandaag is het precies zes jaar geleden dat olifantje Qiyo in ZOO Planckendael aan de gevolgen van het olifantenherpesvirus overleed. Dit tragische verlies leidde tot een grootschalige fundraising voor verder onderzoek naar het dodelijke virus. Dankzij de steun van ZOO Planckendael zijn onderzoekers erin geslaagd om het virus beter te begrijpen en is er een levensreddend vaccin in de maak.

Toen olifant Qiyo zes jaar geleden in ZOO Planckendael plots stierf, was er nog weinig bekend over het olifantenherpesvirus (EEHV). Dankzij intensief onderzoek hebben wetenschappers nu meer inzicht in de werking van het dodelijke virus. “Jonge olifanten tussen de twee en negen jaar oud zijn het meest kwetsbaar voor een olifantenherpesinfectie. Eenmaal besmet, raken ze er nooit meer vanaf", zegt dierenarts Jonas Spruyt van ZOO Planckendael. Bij de geboorte zijn jonge olifanten voldoende beschermd door de antistoffen die ze via de moeder meekrijgen, maar die nemen af na verloop van tijd. Rond hun derde levensjaar hebben ze geen antistoffen meer en komen ze in de gevarenzone terecht. "Wanneer de eerste tekenen van ziekte, zoals blaasjes op de tong of buikkrampen, bij een jong zonder immuniteit optreden, is de afloop bijna altijd fataal.” Na de leeftijd van negen jaar lijken olifanten voldoende immuun te zijn, net omdat het virus latent aanwezig blijft. Stress, zoals het verlies van een kuddegenoot of grote weersveranderingen, kan een nieuwe uitbraak veroorzaken.

Vaccin in de maak

“De oplossing is een vaccin dat jonge dieren blijvende immuniteit biedt," zegt dierenarts Jonas. ZOO Planckendael werkt hiervoor samen met de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit van Utrecht. De dierentuin doneerde de afgelopen jaren bijna 80.000 euro aan het onderzoeksproject en is hiermee de belangrijkste initiatiefnemer in de strijd tegen olifantenherpes in Europa. Vandaag hebben wetenschappers een goed idee over hoe het vaccin eruit moet gaan zien. “De bouwstenen die kunnen leiden tot een vaccin zijn klaar”, zegt onderzoeker naar olifantenherpes Tabitha Hoornweg. “We zijn trots dat we na vier jaar onderzoek op dit punt staan. Nu wachten we op de toestemming van de autoriteiten om het vaccin op volwassen olifanten te testen. Pas wanneer de toepassing van het vaccin bij volwassen olifanten veilig blijkt, zullen jonge olifanten die risico lopen op een EEHV-infectie, gevaccineerd worden.”

Dankbare diagnostische testen

Naast financiële steun geeft ZOO Planckendael ook regelmatig bloedstalen van hun olifanten aan de Universiteit van Utrecht voor onderzoek. Dankzij deze stalen slaagden wetenschappers erin diagnostische testen te ontwikkelen waarmee het virus snel kan worden opgespoord. “Het eerste bloedstaal van olifantje Qiyo was hierbij cruciaal”, zegt Tabitha Hoornweg. “Het was het eerste dat geen antistoffen bevatte, wat verklaarde waarom het dier aan het virus overleed.” Regelmatige bloedanalyses zijn van levensbelang om de gezondheid van jonge olifanten te waarborgen. Recent onderzoek bij de twee jongste olifanten uit ZOO Planckendael, Tun Kai en Suki (beiden zes jaar oud) toonde aan dat ze voldoende antistoffen hebben en momenteel niet in gevaar zijn.

Blik op de toekomst

Ondanks de voortdurende dreiging van olifantenherpes is de situatie in de afgelopen zes jaar aanzienlijk verbeterd. Dankzij de efficiënte diagnostische testen wordt de immuniteit van olifanten in de dierentuin nauwlettend opgevolgd, zodat er bij de eerste tekenen van ziekte sneller kan worden ingegrepen. Toch is een vaccin de enige effectieve manier om toekomstige sterfgevallen te voorkomen. Dit vooruitzicht benadrukt het belang van de voortzetting van het onderzoek, dat afhankelijk is van extra financiële steun. Donaties aan het Qiyo-fonds zijn cruciaal voor het redden van jonge olifanten en de ontwikkeling van een levensreddend vaccin. Elk bedrag, groot of klein, draagt bij aan de strijd tegen olifantenherpes.

Over olifantenherpes

Het olifantenherpesvirus (EEHV) vormt wereldwijd een grote bedreiging voor olifanten, zowel in dierentuinen als in de natuur. Twintig procent van alle olifanten die in dierentuinen in Europa en de Verenigde Staten worden geboren, overlijdt aan de gevolgen van deze infectie. Bijna alle olifanten in dierentuinen zijn drager van het virus maar ook in de natuur komen steeds vaker fatale besmettingen voor. Olifantenherpes is de belangrijkste doodsoorzaak bij jonge olifanten.