Als je tijdens je bezoek aan de zoo even de tijd neemt om onze chimpansees te observeren zal je al snel merken dat ze net als mensen verschillende persoonlijkheden hebben. Je hebt dieren die graag de boel op stelten zetten zoals Lomela en Tuma, maar ook eerder voorzichtige en wat angstigere dieren die conflicten liever vermijden zoals Nancy en Jamie. Dat zit in hun DNA!

Maar wat verklaart nu die verschillen in persoonlijkheid? 

Persoonlijkheid wordt enerzijds gevormd door de omgeving waarin chimpansees zich bevinden. Als Nancy en Jamie hun hele leven met herrieschoppers als Tuma en Lomela doorbrengen, dan draagt dit bij tot de ontwikkeling van hun eerder voorzichtige aard op latere leeftijd.  Maar anderzijds hebben chimpansees ook een natuurlijke aanleg tot agressief of voorzichtig gedrag. En die wordt deels bij hun geboorte vastgelegd in hun DNA. Bepaalde stukken van het DNA zorgen immers voor belangrijke eiwitten zoals hormonen die cruciaal zijn in de regulatie van persoonlijkheid. Elk dier heeft een uniek genetisch profiel, en maakt zo bijvoorbeeld meer of minder stresshormonen aan.   

De omgeving beïnvloedt ook rechtstreeks het DNA, door “DNA-methylatie” 

Zowel omgeving als DNA kunnen dus los van elkaar individuele persoonlijkheden bepalen. De omgeving kan echter ook een directe invloed hebben op de werking van het DNA, en dit kan er dan toe leiden dat de effecten van DNA op gedrag verschillen tussen individuele dieren.  Het is dus mogelijk dat de omgeving waarin individuen opgroeien – wat ze eten, hoeveel stress ze hebben, of ze door verzorgers of hun eigen moeder werden opgevoed, etc. – mee bepaalt of bepaalde stukken van het DNA worden aan- of uitgeschakeld door een proces dat we “DNA-methylatie” noemen. De labo analyses in mijn onderzoek tonen inderdaad aan dat chimpansees zoals Tuma en Jamie niet alleen verschillen vertonen in hun DNA, maar dat de omgeving mee bepaalt hoe veranderingen aan het DNA een invloed hebben op de aanmaak van hormonen.  

Welke omgevingsfactoren veroorzaken verschillen in methylatie? 

Net zoals bij mensen, kunnen factoren in de omgeving dus langdurige effecten hebben op de persoonlijkheid van dieren, door wijzigingen in hun DNA-methylatie.  Maar wat deze factoren nu net zijn is moeilijk te achterhalen en nog grotendeels onbekend bij chimpansees. Ons onderzoek toont wel alvast aan dat een verschil in opvoeding van jonge chimpansees – door mensen of hun eigen moeder – weinig invloed lijkt te hebben op hun methylatie profiel als volwassen dier. Welke factoren dan wel de variatie in methylatie verklaart, zal verder onderzoek moeten duidelijk maken. Stress is een mogelijke factor. Dieren die bijvoorbeeld doorheen hun leven weinig stress ervaren vertonen op latere leeftijd mogelijk een ander DNA-methylatie profiel dan dieren die langdurig veel stress hebben ervaren, wat dan kan leiden tot een hogere gevoeligheid aan stofjes zoals serotonine en dopamine die ons een gelukzalig en ontspannen gevoel geven.   

De links naar het gepubliceerd werk vindt u  hier (MDPI) en hier (Epigenetics)